Artykuł jest krótkim zestawieniem aktualnych informacji nt kryzysu energetycznego w Niemczech, w związku z wycofaniem się z energii jądrowej i zamknięciem elektrowni atomowych. Czy Niemcy czeka pogłębienie kryzysu? Czy uderzy on w sąsiednie gospodarki, które są silnie powiązane z największą gospodarką Unii Europejskiej?
Elektrownie atomowe były przez dziesięciolecia ważnym elementem niemieckiego miksu energetycznego. W okresie największego rozwoju energetyki jądrowej działało tam ponad 30 reaktorów, dostarczających znaczną część energii elektrycznej kraju. Technologia ta miała wspierać stabilność energetyczną oraz ograniczać zależność od paliw kopalnych. To dzięki temu, perła w koronie Berlina - niemiecki przemysł, miedzy innymi samochodowy miał zachować konkurencyjność i zdolność konkurowania na rynkach światowych, co bez taniej energii byłoby niemożliwe.
Jednak na przestrzeni lat zmieniały się priorytety polityczne oraz społeczne nastawienie do atomu, co doprowadziło do stopniowego wygaszania reaktorów. A może w tle było więcej polityki niż nam się wydaje, lub jak głoszą niektóre teorie wręcz powiązania z Rosją, której surowiec miał umożliwić wyłączenie reaktorów niemieckich? Nie przesądzając, z obowiązku odnotowujemy, że takie opinie również obiegowo funkcjonują w Europie Wschodniej, a ich uosobieniem jest choćby figura byłego prezydenta Niemiec - Gerharda Schrödera, który aktualnie otwarcie związany jest z rosyjskim Gazpromem. Warto jednak wiedzieć, że w Niemczech tego typu informacje nie zawsze postrzegane są w negatywny sposób, w Niemczech część klasy politycznej, ale również i część społeczeństwa nie postrzega współpracy z Rosją jako z gruntu negatywnej.
Niemiecka transformacja energetyczna w dużej mierze miała opierać się na gazie, pochodzącym z Rosji, dostarczanym przez szereg gazociągów. Najważniejszą rolę odgrywał gazociąg Nord Stream 1 - który biegł po dnie Bałtyku uniezależniając trasę od innych krajów, łączył wybrzeże bałtyckie Rosji (w pobliżu Petersburga) z wybrzeżem bałtyckim Niemiec, w okolicy granicy niemiecko-polskiej.
W momencie gdy ogłoszono jednak plany dotyczące zbudowania bliźniaczego Nord Stream 2 - mającego zwielokrotnić przesył gazu, co w oczywisty sposób korelowało pod względem kalendarza z wycofywaniem się Berlina z energii atomowej - kraje Europy Wschodniej podniosły radykalny sprzeciw. Sprzeciw ten został wsparty przez Stany Zjednoczone, które uważały, że kraje NATO nie powinny wspierać w aż tak otwarty sposób głównego rywala NATO.
Dostępne
Dostępne
Problem w tym, że dla Niemiec, które w NATO nadal były - otwierała się perspektywa zostania hubem gazowym - czyli rozprowadzania rosyjskiego gazu także w innych krajach i zarabiania kroci na marży. Niemcy mogłyby dołączyć do potęg gazowych, choć formalnie nie dysponowały własnym surowcem. Niemcy, co dziś już jest pewne, użyły swoich wpływów, aby UE zaczęła forsować politykę przejścia na gaz - zmuszając inne kraje wspólnoty do likwidacji innych źródeł energii. Nie było trudno uzasadniać konieczność wycofania brudnego węgla kamiennego czy brunatnego, wpisując się w trendy proekologiczne. Uderzano także w atom, jako niebezpieczny. Miało to przygotować popyt na gaz i zmusić oporne kraje wspólnoty do jego kupowania.
Czy to się udało? W dużej mierze tak, zdecydowanie silnie UE zaczęła naciskać na kraje oparte na paliwach kopalnych, jak węgiel. Nawet jeśli kraje takie jak Polska z powodów silnych związków zawodowych nie likwidowały kopalni węgla to jednak masowo prowadzono nitki gazowe do nowych osiedli, a nawet na wsiach celem przejścia na ogrzewanie gazowe (oczywiście nie można uzasadniać tego procesu naciskami Unii, gaz jest paliwem bezobsługowym i mniej szkodliwym niż węgiel - jednak cały proces pokazuje, że z perspektywy planów Berlina transformacja energetyczna przebiegała po prostu zgodnie z założeniami).
Jednakże w kwestii energii atomowej postępy były małe, w zasadzie nie udało się przekonać innych państw do odstępstwa od atomu - jako, że kraj o największym udziale energii jądrowej w mixie energetycznym, czyli Francja - postawił zdecydowane veto. Zresztą oczekiwania Brukseli i Berlina były mało realistyczne, w zasadzie dla Francuzów niewykonalne, a Niemcy potrzebowały silnego sojuszu z Francją, aby w tym duecie mogły łatwiej forsować swoje cele wewnątrz Unii. Berlin odpuścił zdając sobie sprawę, że to zbyt wiele i tak ambitne plany musiały być odłożone na przyszłość.
Plany gazyfikacji gospodarki europejskiej i zarazem plany szerokiej redystrybucji gazu rosyjskiego przez Berlin jednak upadły - z powodu wstrząsu społecznego i politycznego w Niemczech - jaki wywołała agresja Rosji na Ukrainę 24 lutego 2022 roku, która miała miejsce w zasadzie od razu po ukończeniu Nord Stream 2 (choć przed jego uruchomieniem, gwoli jasności - nie został w końcu uruchomiony). Niemcy budujące od lat wizerunek ,,moralnego" imperium musiały się z tego wycofać, pod naciskiem opinii publicznej wewnątrz kraju i ze świata. Nieprzychylni Niemcom komentatorzy wręcz wprost mówili, że to niemieckie pieniądze pompowane przez Berlin w Rosję w zamian za surowce spowodowały, że Rosja była w stanie zmodernizować armię i wysłać ją przeciw Ukrainie. Z kolei świadomość kompletnego uzależnienia Berlina od rosyjskich dostaw gazu - miała przesądzić o tym, że Moskwa uznała, że te pieniądze płynąć nie przestaną, nawet w skrajnych sytuacjach. To wystarczyło by rozpocząć wojnę. Takie zdanie prezentuje chociażby Donald Trump, choć jego obserwacje często są skrajne.
Utrzymanie wewnątrz Unii Europejskiej zatwierdzonej już polityki transformacji w oparciu o gaz - oznaczałoby, ze ten gaz należy skądś teraz kupić i Niemcy tego już nie zapewnią. Najbliższym kierunkiem była Norwegia, z punktu widzenia dominacji politycznej Niemiec bardziej niebezpieczna byłaby jednak wizja obsłużenia potrzeb gazowych Europy przez USA. Oznaczałoby to bowiem zacieśnienie relacji Waszyngtonu z poszczególnymi krajami EU i ich uniezależnianie się od wpływów Berlina. Szczególnie kraje Europy Wschodniej były zainteresowane takim rozwiązaniem, odczuwały one zagrożenie rosyjskie - więc USA - lider NATO był naturalnym sojusznikiem, szczególnie po inwazji na Ukrainę. Kraje te posiadały również (w przeciwieństwie do Niemiec) świetną infrastrukturę do odbioru gazu z USA przywożonego w tankowcach, mianowicie nowoczesne gazoporty. Była to np. Polska czy Litwa.
Wpływy Niemiec w UE były jednak na tyle silne, że Bruksela bardzo szybko zareagowała i niemal zaraz po upadku projektu Nord Stream 2, który wkrótce zresztą został wysadzony w powietrze przez ukraińskiego sabotażystę - wprowadziła politykę ograniczeń gazowych, w szczególności w montażu i dotowaniu nowych urządzeń oraz zakładających harmonogram wycofywania się z energii gazowej. Nowym ulubieńcem Komisji Europejskiej - i na tym miała się dokonywać transformacja - były pompy ciepła. Nietrudno zgadnąć jaki kraj w Europie produkował ich najwięcej, były to i są nadal Niemcy.
Czyżby Komisja Europejska działała w tym zakresie na życzenie Niemiec? Wielu komentatorów tak twierdzi, jest to kraj o największych wpływach w UE. Postawmy pytanie retoryczne - czy Bruksela byłaby wprowadzić politykę odejścia od gazu - gdyby Niemcom jednak powiódł się kosztujący miliardy plan redystrybucji rosyjskiego gazu?
Problem Niemiec w kwestii zobowiązań rządu wobec społeczeństwa, co do atomu - jednak pozostał - niemiecki rząd przez lata lobbował w mediach na rzecz odejścia od energii jądrowej, którą przedstawiał jako niebezpieczną. Proces urabiania społeczeństwa i opinii publicznej, promowania spojrzenia antyatomowego zaczął się jeszcze w latach 90-tych. Silną rolę odgrywały lewicowe partie z Zielonymi na czele, ale także i główne partie, jak CDU czy CSU. W momencie, gdy Niemcy miały zaplanowane wyłączenie elektrowni jądrowych - jako wiarygodne państwo powinny były to zrobić. Nie przewidziano jednak, że w tym czasie sytuacja geopolityczna będzie skomplikowana bardziej niż kiedykolwiek po 1989 roku. Gaz, który miał zastąpić atom - nie miał skąd popłynąć, a energia stała ogromnie droga, nad niemieckim przemysłem stanęło widmo ogromnych kosztów i braku konkurencyjności. Pomimo to - dokończono projekt wyłączania elektrowni jądrowych, który na końcowym etapie zyskiwał przeciwników i w zasadzie oznaczał wywołanie kryzysu energetycznego w kraju. Kryzys ten miał uderzyć zdecydowanie w przemysł, jak i w zwykłych mieszkańców kraju. Miał przyczynić się do zastoju czy nawet regresu gospodarczego nie spotykanego w Niemczech od dekad. Powiedzmy szczerze - wyłączenie elektrowni atomowych w takim momencie było szaleństwem.
Pierwsze decyzje o odejściu od energetyki jądrowej pojawiły się już w latach 90-tych XX wieku, pod wpływem ruchów ekologicznych oraz partii Zielonych. Kluczowym momentem był rok 2011 i katastrofa w Fukushimie w Japonii. Kanclerz Angela Merkel, mimo wcześniejszego względnego sprzyjania energetyce jądrowej, ogłosiła radykalny program przyspieszonego wyłączenia reaktorów. Niemcy zdecydowały się na całkowite odejście od atomu, traktując bezpieczeństwo i ryzyko środowiskowe jako priorytet - tak mówiły komunikaty rządowe. Gdzieniegdzie pojawiały się obawy o zbyt silne uzależnienie się od dostaw rosyjskich, jednak Rosja końca lat 90-tych i później - wydawała się krajem wiecznej biedy, kryzysu i przestarzałej technologicznie armii. Mało kto brał na poważnie możliwość odrodzenia się zagrożenia rosyjskiego - choć takie głosy pojawiały się w krajach Europy Wschodniej, w tym w Polsce, czy w Rumunii.
Ostatecznie ostatnie niemieckie elektrownie jądrowe zakończyły pracę w 2023 r., co uczyniło Niemcy jednym z niewielu dużych krajów uprzemysłowionych całkowicie rezygnujących z energii atomowej.
Co dalej? Trudno w to uwierzyć - Niemcy musiały zacząć importować energię elektryczną z Francji. Przypomnijmy, zdecydowana większość energii elektrycznej wytwarzanej nad Sekwaną to ... energia atomowa. Berlin wyłączył elektrownie atomowe - i zaczął sprowadzać energię atomową z Francji. Aktualnie w 2025 - koszty elektryczności we Francji są dwukrotnie niższe niż koszty elektryczności w Niemczech.
Wyłączenie elektrowni atomowych było elementem szerzej zakrojonego planu “Energiewende”, czyli transformacji energetycznej opartej na odnawialnych źródłach energii — wiatrowej, słonecznej i biomasie, jeśli mowa o okresie, gdy już nie mogło być mowy o gazie. Niemcy znacząco zwiększyły produkcję energii z OZE - Niemcy stały się światowym liderem w tej dziedzinie. Jednocześnie wdrażane są programy wspierające magazynowanie energii i rozwój sieci przesyłowych. Tylko czy w tak silnym lobbyingu, napędzanym przez polityków, za którymi czasami stały niejasne powiązania z różnymi fundacjami i samym biznesem OZE - zwracano uwagę na realne naukowe podejście do stabilności OZE? Czy też - blokowano w imię poprawności politycznej wszelkie polemiczne stanowiska?
Prawda jest taka, że Niemcy mają przestarzałą infrastrukturę energetyczną, zapóźnioną, wiele lat niemodernizowaną z uwagi na politykę tzw. hamulca długu. W tym szczytnym celu ochrony klimatu - mało kto podnosił prawdziwy argument: niemiecka infrastruktura energetyczna nie nadaje się do tak dużej ilości nieprzewidywalnego OZE. Zbyt duże obciążenie systemu ogromną ilością energii z PV - w niektóre dni kończy się blackoutami, albo udaje się im zapobiec - odłączając od sieci energetycznej wiele niemieckich farm fotowoltaicznych. Jednak to nie jest takie proste, państwo przez lata zachęcało do inwestowania w takie farmy i podpisywało z inwestorami umowy na odbiór energii. Nie może po prostu odłączać ich od sieci w miesiącach, w których ci inwestorzy produkują najwięcej energii. Stąd - pojawił się nowy problem finansowy - Berlin oraz landy związkowe wypłacają łącznie już kilka miliardów Euro rocznie jako odszkodowania dla właścicieli farm fotowoltaicznych, za niedotrzymywanie umów odbioru energii. Można zaryzykować tezę, że przynajmniej na ten moment Niemcy mają za dużo OZE - jak na możliwości swojej przestarzałej infrastruktury.
Państwo - dążące w swojej polityce fiskalnej za wszelką cenę do niezadłużania się, co było wizytówką Niemiec przez lata - doprowadziło do tego, że nie dotrzymało kroku rozwojowi fotowoltaiki w kraju i nie modernizowało energetyki. Nie brzmi to jak dobrze prowadzona polityka energetyczna, bo przecież Niemcy tak bujny rozwój sieci PV same wywołały (dotując ogromnymi sumami). Dziś widać, że w tych wszystkich decyzjach najważniejsza była ślepo pojmowana ideologia, wszystkie inne racjonalne aspekty musiały ustąpić działaniom na rzecz klimatu. Krytyka nie była mile widziana, ani nikomu potrzebna. Dziś na modernizację niemieckiej energetyki potrzebne są nie tylko miliardy €, które ostatecznie być może z czasem Niemcy znajdą (jako, że kanclerz Merz aktualnie rozważa usunięcie polityki hamulca długu). To nie załatwia sprawy - ponieważ Niemcy są w tym aspekcie tak zapóźnione, że potrzebują na usunięcie problemu nie tylko pieniędzy - ale wielu lat.
Wyłączenie reaktorów wzbudza wiele dyskusji. Krytycy wskazują, że brak stabilnego źródła bezemisyjnej energii doprowadził do zwiększenia udziału paliw kopalnych, zwłaszcza węgla, co wpłynęło na emisje CO₂. Decyzje okazały się więc kontrskuteczne, przynajmniej czasowo. Pojawiły się również obawy o bezpieczeństwo energetyczne, zwłaszcza w kontekście kryzysu surowcowego po 2022 roku.
Zwolennicy z kolei podkreślają kwestie bezpieczeństwa, niezależność od technologii jądrowej i konsekwentne realizowanie ekologicznej transformacji. Tylko, co daje niezależność od własnej technologii jądrowej - gdy Niemcy stały się zależne od francuskiej technologii jądrowej?
Dostępne dane mówią o tym, że niemiecki system energetyczny w 2023 wytworzył 436 TWh energii (dane za Instytutem Fraunhofera). Jeszcze w 2016 wygenerował 554 TWh. To spadek o ponad 21% w 7 lat.
Dziś w każdej dobrze zarządzanej gospodarce rośnie zużycie prądu, potrzebują go coraz więcej także konsumenci, nie gotuje się już na gazie, a na płytach indukcyjnych, coraz więcej obiektów ma ogrzewania elektryczne, niemiecką modą jest ogrzewanie pompą ciepła, rząd dotuje elekryczne samochody - w tych warunkach niemiecki system w ciągu 7 lat traci 21% wydajności, to spadek o 118 TWh, czyli więcej niż generuje bogata Holandia.
Warto dodać, że w międzyczasie pojawił się na świecie przewrót technologiczny związany z AI. Innowacyjne będą te kraje, które stworzą pierwszorzędne systemu i zaadaptują je do swoich dziedzin życia. Jest to jednak ogromnie energochłonna dziedzina, wymagająca ogromych rezerw energii. Niemcy w momencie planowania wyłączania reaktorów nie mogły tego wiedzieć, ale sprawiły, że na starcie tego ogromnego wyścigu są na przegranej pozycji.
✅ Na koniec zatrważające liczby: w 1992 zjednoczone Niemcy generowały 498 TWh energii elektrycznej. Dziś (dane za 2023, Instytut Fraunhofera) generują 436 TWh, czyli dziś są zdolni wytworzyć tylko 87% cyfry z 1992. Po tylu latach rozwoju, przypomnijmy sobie gdzie i na jakim poziomie rozwoju był świat w na początku lat 90-tych. Czy pora zakończyć to szaleństwo?
Część komentatorów zwraca uwagę także na społeczno-polityczne następstwa kryzysu energetycznego w Niemczech. Wzrost cen energii doprowadził niektóre gałęzie gospodarki, w tym także przemysł samochodowy na skraj bankructwa. Nie ma jeszcze problemu masowego bezrobocia, jednakże obywatele zaczęli obawiać się o swoją pracę, co jest zjawiskiem nowym. Są również zwolnienia, a wiele firm zagranicznych likwiduje oddziały w Niemczech. Co gorsza, są także niemieckie firmy - z niemieckim kapitałem, które przenoszą produkcję z Niemiec do krajów tańszych. Przeciętny Niemiec odczuwa bardzo duży wzrost rachunków za prąd oraz ogrzewanie, wyższe ceny energii przyczyniają się do drożyzny i inflacji także produktów żywnościowych. Jest najgorzej od lat, rosną podatki i obciążenia. To jest paliwo dla partii bardziej radykalnych i likwidacji starego konsensusu opartego na rządach partii centrowych. Rośnie poparcie dla AFD, oferującej porzucenie klimatycznej ,,utopii" i powrót do zdrowego rozsądku - partii, która sprzeciwiała się temu od dawna.
Choć kryzys w Niemczech mógłby stanowić szansę dla firm z zagranicy, to jednak większość ekspertów ocenia, że nie jest to pożądana sytuacja w Europie i nie będzie mieć pozytywnego wpływu na rozwój gospodarczy UE. Statystyka pokazuje, że w przeszłości aby inne kraje osiągały dobre wyniki wzrostu gospodarczego - wzrost gospodarczy w Niemczech musiał wykazać minimum 2-2,5%. To niewiele, ale oznaczało to, że niemiecki przemysł i popyt funkcjonuje. Poniżej tego pułapu jeśli trwa to dłuższy czas - niemiecki przemysł zaczyna hamować i przestaje tworzyć miejsca pracy w krajach sąsiednich, bo należy przypomnieć, że w łańcuchu dostaw niemieckich producentów znajdują się dostawcy różnych podzespołów z innych krajów Europy - jak z Polski, Czech, Węgier, Włoch czy Słowenii. Kłopoty niemieckich fabryk oznaczają dla nich mniejszą ilość zamówień. Zaś kłopoty niemieckich konsumentów i ich chudsze portfele - oznaczają obniżenie popytu, zarówno na dobra lokalne jak i importowane, co tworzy błędne koło.
Przykładem gospodarki, w którą problemy niemieckiego przemysłu uderzą najmocniej jest Republika Czeska, która jest w zasadzie uzależniona od gospodarki Niemiec. Przemysł czeski ściśle zależy od popytu w Niemczech. W podobnej sytuacji była w przeszłości Polska, jednak historia kolejnych spowolnień gospodarczych pokazuje, że Polska częściowo uniezależnia się od stanu wahań gospodarki niemieckiej (w dużej mierze dzięki silnemu rynkowi wewnętrznemu), ale nadal jest to najważniejszy partner handlowy Warszawy i straty będą prędzej czy później odczuwalne. W złej sytuacji będą także firmy włoskie, słoweńskie oraz węgierskie.
Nie poprawi tej sytuacji obecna protekcjonistyczna polityka celna USA, które były zawsze chłonnym rynkiem dla dobrych jakośiowo niemieckich towarów. W szczególności, że ostatecznie uderzyły one właśnie w branżę samochodową.
Transformacja energetyczna w Niemczech nadal trwa, to nie jest temat zamknięty, na pewno nie może to pozostać w formie jaką widzimy teraz - przeciętny Niemiec tego nie akceptuje. W rzeczywistości jej fundamenty runęły i trzeba zbudować je na na nowo - a przyszłość oparta ma być na odnawialnych źródłach energii, wodorze oraz zaawansowanych technologiach magazynowania. Choć elektrownie atomowe przeszły (chyba) do historii, temat ten wciąż budzi emocje — część ekspertów apeluje o ponowne rozważenie atomu, zwłaszcza w kontekście nowych technologii, takich jak SMR (małe modułowe reaktory). Na razie jednak polityka Niemiec pozostaje jednoznaczna — energia przyszłości ma pochodzić z OZE.
___
Sprawdź produkty marki Nordic Tec:
Jak dobrać wymiennik ciepła do kotła gazowego?
Jak dobrać kocioł na pellet do domu? Czym się kierować?
Kocioł elektryczny w instalacji CO - jako główne lub dodatkowe źródło ciepła. Czy to dobre rozwiązanie?
Ciekłe czynniki cieplne - czyli woda czy glikol? A może coś innego? Czym zalać instalację?
Kocioł gazowy - jak działa? Co to znaczy, że kocioł jest kondensacyjny?
Jaki wymiennik ciepła dla pieca 20 kW?
Zostaw komentarz